Уште од поодамна имав намера да го изработам вокал-елиминаторот од ЕМИТЕР 2/04 и го изработив. Притоа сакав да биде со одлична функционалност, па затоа порачав ППК од вашиот ППК сервис. По изработката, го тестирав и истиот не ги даваше очекуваните резултати. Не ми беше јасно зошто не функционира како што е опишано, па затоа преминав на анализа на шемата. По повеќе пресметки го заклучив следново:
Да претпоставиме дека на микрофонскиот влез потенциометарот е ставен на 0 (почетна положба), тогаш неинвертираниот сигнал од R-влезот доаѓа на делител на напон формиран од R7 и R12, а бидејќи тие се со иста вредност, сигналот доаѓа со половина амплитуда на суматорот на напони, додека инвертираниот сигнал од L-влезот доаѓа на делител на напон формиран од R10 и R12, а бидејќи R10 е околу 2 пати поголем од R12, инвертираниот сигнал доаѓа со околу 1/3 од амплитудата кон суматорот на напони, односно 1/2-1/3=3/6-2/6=1/6, што значи дека штом разликата на амплитудите на вокалот не е еднаква на 0, тогаш тој не е потполно елиминиран. Ова може да се промени со промена на вредноста на отпорниците R8 и R10 (бидејќи се два идентични канала) од 100 на 47 кило оми.
Другата забелешка се однесува на интензитетот на сигналот на излез од вокал-елиминаторот (кој е со двапати помала амплитуда од влезниот) и мислам дека нема да биде лошо ако на излез се "дуплира" амплитудата на сигналот, а тоа може да се изведе како што е покажано на сликата.
Се надевам дека ќе ги уочите овие забелешки и ќе го поправите тоа во некој нареден број на ЕМИТЕР.
Илија Зафиров.

И покрај тоа што вашата анализа на колото не е до крај прецизна, сепак крајниот заклучок е точен. Но, да почнеме по ред.
Ако претпоставиме дека микрофонскиот влез од вокал елиминаторот е врзан на маса (лизгачот од потенциометарот е во крајна лева положба), тогаш учеството на сигналот од десниот канал на излезот "R-L Out" нема да биде 1/2 од оригиналниот, туку нешто помало, затоа што отпорникот R12 е врзан паралелно со отпорникот R10 (пинот 7 од IC1 виртуелно е врзан на маса за сигналот од "R In"). Со слична анализа, може да се покаже дека учеството на инвертираниот сигнал од влезот "L In" на истиот излез (R-L Out) е приближно 1/5 од оригиналниот, затоа што во овој случај отпорникот R12 е врзан паралелно со отпорникот R7. Од ова е јасно дека со овие вредности на елементите во колото не е возможно целосно елиминирање на вокалот, дури и во случај кога вокалот е присутен подеднакво и во двата канала.
Со изедначување на вредностите на отпорниците R10 и R8 со вредностите на R7 и R9 (47k) се добива целосно балансирање на колото и комплетно елиминирање на вокалот во идеални услови.
Што се однесува до втората забелешка, зголемување на јачината на излезниот сигнал може да се добие со едноставно "одвртување" на потенциометарот за гласност на излезниот засилувач, но ако тоа не ви се допаѓа, слободно редизајнирајте го колото како што сте замислиле - на излезните бафери (IC1-C и IC1-D) во повратната врска додадете им по два исти отпорника (на пример, 10 килооми).
Дејан Трпески

Штотуку го изработив транзисторскиот засилувач од 150 W од ЕМИТЕР 10/2005 и тој успешно работи. Имате напишано дека со додавање на уште еден излезен пар на транзистори снагата на засилувачот може да достигне и до 200 W за 4 оми. Како треба да го поврзам вториот пар излезни транзистори?
Понатаму, сакам да го изработам гитарскиот засилувач EGA16 (од Е3-4/96), но наместо стандардниот 16 W излезен засилувач имате кажано дека може да се надоврзе друг засилувач на гранката после P5 за volume. Дали можам да го надоврзам транзисторскиот засилувач од 150 W?
Бев кај "Електро ВАЦЕ" и барав гитарски звучник, но таму има само од 500 W музичка и 300 W синусна моќност. Ако на 200 W гитарски засилувач ставам 500 W звучник, ќе има ли некој проблем? Сакам да го земам тој звучник, бидејќи цената прилично ми одговара.
Би ве замолил да ми пратите некоја шема или напис за мониторинг студиски звучници, бидејќи би сакал да изработам едно стереомониторинг системче за во моето сопствено аматерско студио, или да објавите проект во некој од следните броеви!
Фала ви однапред за помошта!
Влатко Попоски, преку e-mail

Вашиот 150-ватен засилувач можете да го поврзете на предзасилувачкиот дел од EGA 16, после P5. Звучник од 500 W без проблеми ќе работи со засилувач од 200 W. Но, препорачувам вистински гитарски звучник, на пример, гитарски звучник од фирмите: Celestion, Eminence, Jensen, ... Иако се поскапи, единствено овие звучници вреди да се купат, бидејќи само тие го даваат оној вистински звук на гитара. Повеќето од овие гитарски звучници имаат импеданса од 8 ома, така што нема потреба од дополнителни излезни транзистори во засилувачот. Единствено ако сакате да приклучувате звучници од 4 oma за некоја друга намена, тогаш може да се стави уште еден пар излезни транзистори. Но, ако сте сакале да добиете 200 W само за да добиете погласен звук, треба да знаете дека разликата во јачината на звукот меѓу засилувач од 200 W и засилувач од 150 W е само 1,25 dB, што практично е незабележливо. Освен тоа, вистинските гитарски звучници имаат моќност до најмногу 100 W (исклучок се оние за бас-гитара, кои можат да имаат и поголема моќност), така што засилувачот од 150 W е сосема доволен.
Во ЕМИТЕР досега сум објавил 3 проекти за (пасивни) мониторинг звучници: King 6 (ЕМИТЕР 12/1999), Focal B 400 VF (ЕМИТЕР 3/2002) и High-End Monitor SEAS 17 (ЕМИТЕР 4/2005). Компонентите за King 6 и Focal B 400 VF веќе не се произведуваат, па затоа останува само проектот SEAS 17, кој е супернеутрален, чист, прецизен и пријатен за слушање (единствено малку му фалат најдлабоките басови). Ако преферирате активни звучници, од поевтините можам да ги препорачам моделите на Behringer ("Мими", тел. 3232-355, ) и на KRK ("Артист системс", тел. 3216-640).
Владимир Филевски

Излезната моќност на овој засилувач е сосема доволна ако го користите како гитарски засилувач, но ако сакате да експериментирате, одговорот за поврзување на уште еден пар излезни транзистори ќе го најдете на слика 1. Дополнителните излезни транзистори треба да ги поврзете паралелно (под услов да се спарени). Вредноста на кондензаторот C3 зголемете ја на 100pF.
Славко Стојковски

Почитувана Редакцијо,
На фотографијата што ви ја испраќам е најверојатно Венера во утринските часови кога ја забележав како огромен светлосен објект што досега го немам забележено на небото. Во првиот момент си помислив можно ли е јас да видам НЛО, но по неколку секунди сфатив дека објектот што го гледам е доволно ниско на хоризонтот така што Земјината атмосфера создава оптичка илузија (моја претпоставка), а и беше прилично статичен. Веднаш го зедов фотоапаратот, го поставив на статив и почнав да фотографирам. Како што поминуваше времето така и објектот постепено и незабележливо (бавно) се поместуваше погоре, тогаш и се намали во димензии за половина од претходните. Полека почна да се разденува па веќе слабо се забележуваше, но позицијата многу малку се промени. Сето ова траеше повеќе од 40 минути, кога при крајот се сетив и го отворив февруарскиот број на Емитер и прочитав во делот 'Небото над Македонија' дека веројатно тој објект е Венера која јас ја видов преку игра на природата.
Фотографијата е направена на 17.2.2006 во 6 часот наутро во правец југоисток, со помош на дигитален фотоапарат Fuji FinePix S5200 со 10x оптички зум + 5,7x дигитален зум = 57x зум, поставен на статив. Фотографирано со 5M пиксели на максимален квалитет во Jpeg формат, со мануелни поставки: ISO 64, мерење во точка (на светлината), брзина 125, бленда 3,2 , автофокус во центар, баланс на бела Авто. Фотографијата е дополнително обработена во Photoshop за да ја намалам во големина погодна за праќање по e-mail.
Единствена голема грешка е тоа што имам употребено дигитален зум, но без него сепак кога ќе се гледа фотографијата ако е сликана само со оптички зум ве тера да го зголемите објектот до овие димензии, а со тоа квалитетот повторно се деградира. Ова го заклучив бидејќи ја имам направено истата фотографија само со оптичкиот зум, каде е со многу помали димензии.
На фотографијата може да се забележат одвоени прстени со темни кружни ленти. Ова не можам да претпоставам од што би можело да се јави , можеби ако Венера е фотографирана во тој момент и на тој начин би добиле ваков изглед. Инаку, небото беше чисто без облаци.
Ваш редовен читател од Скопје,
Христијан Гроздановски

Особено ни е мило тоа што информациите што сте ги нашле во рубриката "Небото над Македонија" во ЕМИТЕР ви ги разрешиле сите дилеми дали тоа што сте го виделе е НЛО или обична астрономска појава. Да беше некој друг наместо вас и да не се сетеше да отвори ЕМИТЕР, следниот ден ќе имавме сензационалистички написи на насловните страници од дневните весници со бомбастични наслови од типот на "Летачка чинија над Скопје!". За среќа, вие со рационално размислување и барање на информации на вистинско место (ЕМИТЕР), правилно сте заклучиле дека станува збор за Венера. Но, за жал, сте направиле повеќе грешки во обидот да ја фотографирате Венера - што во крајна линија и не е чудно, бидејќи астрофотографијата е особено тешка дисциплина која бара големи познавања од таа област која не ја имаат дури и голем дел од астрономите аматери, а камо ли обичните луѓе.
Да започнам прво со вашиот фотоапарат - тоа е квалитетен апарат, но не е наменет за астрофотографија, барем не директно. Иако има 10x оптички зум, тоа е еквивалентно на само 380 mm фокусна далечина во класичен формат на 35-милиметарски филм. Со 380 mm телеобјектив тешко дека ќе можете да снимите некакви детали од Венера (фазата, на пример) и ќе добиете само една точка, дури и при идеални услови. Дури и да ја зголемите некако таа точка, ќе добиете само едно зголемено нејасно крукче. Исто така, квалитетот на оптиката на објектив од фотоапарат, колку и да е добар, не може да се споредува со квалитетот на оптиката на вистински телескоп.
Втората грешка, која и сами сте ја уочиле, е употребата на дигитален зум, што дава полоша слика отколку истото зголемување на сликата добиена со максимален оптички зум и подоцнежно зголемување во Photoshop. (Да имам некоја власт, јас би го забранил дигиталниот зум!)
Третата грешка што сте ја направиле е тоа што сте ја избрале опцијата автофокус (AF) и со тоа сте добиле недоволно фокусирана слика. За снимање далечни објекти во природата задолжително треба да се одбере опцијата infinity (или мануелно да го наместите на infinity), со што го принудувате фотоапаратот правилно да фокусира на многу далечен објект. Оваа препорака сигурно ја имате во упатството за употреба на фотоапаратот!
Четвртата грешка се однесува на времето на експозиција - таа мора да се одреди експериментално, со снимање при неколку различни времиња на експозиција. Светломерот вграден во фотоапаратот е бескорисен при одредување на време на експозиција на единечен објект во форма на светла точка (каква што е Венера). Правилно сте ја избрале најшироката бленда 3,2 (која всушност станува 3,5 при 10x зум), но ми изгледа дека времето на експозиција што сте го употребиле е премногу кусо.
Како резултат на претходново, сте добиле само нејасно крукче, наместо мал срп на Венера со 25% на фаза - колку што изнесувала тоа утро. Темните и светлите концентрични кругови се Њутнови дифракциони прстени, добиени од претерано зголемување на нефокусираната светла точка.
Овие грешки не треба да ве обесхрабрат, туку да ве поттикнат на почесто фотографирање на небеските објекти. Препорачувам најпрво да започнете со фотографирање на Месечината (но не кога е полна!). Снимајте ја само кога е високо издигната над небото, бидејќи сликите на сите небески објекти кои се ниско над хоризонтот ќе бидат замачкани и нејасни (заради влијание на атмосферата). Користете статив, наместете на 10x зум, мануелно фокусирање на далечина (infinity), бленда 3,2 и експериментирајте со повеќе вредности на експозицијата и на осетливоста (меѓу ISO 64 и ISO 100). Кога ќе го најдете вистинското време на експозиција, снимете брзо неколку десетина фотографии последователно, па спојте ги во една слика со софтверот RegiStax (тоа е freeware програм кој можете да го симнете од registax.astronomy.net), со што ќе добиете уште појасна фотографија, со повеќе детали. Најдобрите фотографии испратете ни ги во ЕМИТЕР, да ги објавиме. Откако ќе се испраксирате со сликање на Месечината, обидете се со сликање на Венера. Ви пожелувам многу интересни часови со астрофотографијата!
Владимир Филевски

Здраво ЕМИТЕР.
Повторно имам прашања во врска со Теслиниот трансформатор.
1. Дали може да објавите формули за пресметка на резонантните кола на примарот и секундарот и меѓусебната резонанса?
2. Ќе има ли проблем за нагодување ако секундарот е намотан со жица од 0,23mm, бидејќи таква најдов и со таква го намотав секундарот, а намотката ми излезе долга 460mm?
3. Би сакал да објавите проект за Теслин трансформатор со поголема снага, се разбира, и габаритно поголем?
4. Дали високонапонските кондензатори можат да се изработат со алуминиумска фолија и прешпан или со пластични чаши, бидејќи и како такви ги имам среќавано?
5. Знам дека по формула индуцираниот напон на секундарот зависи правопропорционално од фреквенцијата, па дали со нагодување на намотките за поголема резонантна фреквенција ќе се постигне повисок напон на секундарот?
Однапред ви благодарам за кој било одговор и се надевам дека и во иднина ќе има уште многу вакви интересни содржини во ЕМИТЕР.
Заре Костадиновски,

Добро е што се интересирате во детали за Теслиниот трансформатор, но работите околу пресметка на неговите параметри се посложени отколку што на многумина им изгледа, па пред да ви одговориме на вашите прашања ќе појасниме некои работи околу принципот на кој тој работи.
Теслиниот трансформатор не работи на принцип на класична трансформација на синусоидна форма на струја, туку тој е осцилатор, кој се напојува со енергија од периодични секавични празнења на примарниот кондензатор Cp, низ индуктивитетот Lp од примарот (види слика 1, ЕМИТЕР 4/06: "Електронски Теслин трансформатор"). Кај "електронската" верзија Cp се набива од струјни импулси со квадратна форма со речиси вертикални бочни страни (голема стрмина). За таква струјна форма капацитетот Cp е речиси "куса" врска, па струјата тече исклучиво низ него и го полни со енергија. Но, кога ќе го наполни, Cp не е повеќе куса врска, па струјата сега се "преселува" во искричарот, каде што продуцира волтин лак. Сега волтиниот лак ја презема улогата на "куса" врска во колото, и секавично го празни Cp низ Lp на примарот, кој пак индуцира висок напон во секундарот. Процесот се повторува при секој нареден импулс. Слично е и кај "механичката" верзија на генераторот, само што овде Cp се полни со енергија кога контактот на механичкиот преклопник е отворен, а се празни низ Lp кога истиот контакт е затворен (види слика 1, ЕМИТЕР 3/06: "Теслин трансформатор"). Овој процес на полнење и празнење на Cp периодично се повторува со зачестеност помеѓу 50 и 1100 Hz кај "електронската" верзија, односно околу 300 Hz кај "механичката" верзија. Оваа зачестеност е оптимална од аспект на нужното време за максимално полнење на Cp (акумулирање максимум на енергија), па зголемувањето на таа зачестеност повлекува скратување на времето за полнење со намалување на акумулираната енергија. Иако празнењата на Cp се само периодични импулси со ниска зачестеност, нивната енергија е доволна да го побуди трансформаторот континуирано да осцилира со синусоидни осцилации на сопствена, релативно висока, резонантна фреквенција f<SUB>0</SUB> во подрачјето на долги радиобранови, ако на таа резонантна фреквенција се нагодени примарниот и секундарниот дел на трафото пресметано по формулата (1).

Сега ќе одговориме на вашите прашања.
1. Дизајнирањето на трафото тргнува од условот фреквенцијата на импулсите да е во синхронизација со f<SUB>0</SUB>, а тоа значи нивниот однос да биде цел број. Оптимален однос на овие две фреквенции изнесува 500, што значи, за зачестеност 300 Hz на импулсите, f<SUB>0</SUB> = 150 kHz. Поголем однос (повисока резонантна фреквенција) прави "дупки" во амплитудата на осцилациите помеѓу импулсите. Секундарното коло се дизајнира на f<SUB>0</SUB>, така што ќе се постигне максимална "острина" на резонантната крива (максимален Q фактор), а тоа значи колку е можно помала вредност на Cs, па затоа место кондензатор овде се користи паразитниот капацитет помеѓу навивките на индуктивитетот. Но овој паразитен капацитет не е познат, па за димензионирање на Ls користевме податоци за Теслин трансформатор, објавени во стручната литература.
На примарната страна е поинаку; овде кондензаторот Cp треба да има релативно голем капацитет (голема акумулација на енергија), а тоа повлекува релативно мал индуктивитет за Lp. Тука ни се појави проблем со напонот на пробивање на Cp. Овој напон кај "електронската" верзија изнесува 10 kV, и може да се постигне само со комбинација на повеќе кондензатори во серија. Ние тоа го постигнавме со сериско поврзување на 5 кондензатори од по 22nF/2kV, од каде што произлезе Cp = 4,4nF/10kV. Натаму, бројот на навивките за Lp го утврдивме експериментално, барајќи максимум ефект помеѓу 10 и 40 навивки. Останува уште нагодување на синхронизацијата на фреквенцијата на импулсите за возбуда, со резонантната фреквенција на трафото f<SUB>0</SUB>. Кај "електронската" верзија тоа се врши со потенциометар, а кај "механичката" со нагодување на фреквенцијата на вибрирање на еластичното перце.
Очигледно, дизајнирањето на параметрите на Теслиниот трансформатор е сложен процес, па затоа ви советуваме за почеток да се испраксирате со градба на еден од предложените модели на Теслин трансформатор, користејќи ги нашите податоци за градба на истиот.
2. Ако секундарот го намотате со жица со пресек 0,23 mm, не би требало да има проблем за нагодување на трафото, за секој случај намотката од примарот подигнете ја повисоко за 3 cm.
3. И ние размислуваме за градба на Теслин трансформатор кој ќе осцилира со значително поголеми амплитуди. Патот кон таа цел води само преку зголемување на енергијата на импулсите од празнење на Cp, кои периодично го побудуваат трафото да осцилира, а тоа значи градба на генератор со поголема моќност, искричар со систем за ладење (заради зголемената топлинска дисипација), поголеми габарити на намотките за примар и секундар и др. Но, не можеме да прецизираме кога тоа ќе го објавиме.
4. Високонапонскиот кондензатор може да се направи од десетина паралелни пертинакс плочки со бакарна фолија со димензии 10 x 16 cm, кои служат за изработка на ППК (ние тоа го направивме на почетокот). Но, зошто да се комплицира работата кога проблемот елегантно се решава со серија од 5 "бустер" кондензатори кои ги има во продавниците за електронски материјали?
5. Одговорот е содржан во уводното објаснување и во одговорот даден под точка 3.
Се разбира, и во иднина, како и до сега, во ЕМИТЕР ќе има вакви и слични теми. Објавените содржини се секогаш интересни и корисни, само прашање на момент е кога некому нешто од тоа ќе му стане интересно или потребно :-).
Петар Лагудин