Од нашиот читател Душан Кичевчанец од Тетово добивме едно подолго писмо во кое, меѓу другото, ги искажува своите размислувања и сугестии во врска со некои од објавените проекти. Исто така дава предлог да објавиме шема на засилувач со електронски лампи и регулатор на наизменичен напон.

1. Од електричната шема на засилувачот A-50 (ЕМИТЕР 1/95) е сосема јасно дека транзисторите T1 и T2 служат за ограничување на струјата која минува низ ИК TDA2030 на вредност под 0,5A, со што е овозможено подигање на напојувањето до +/-22V. Истовремено транзисторите ја даваат и потребната струја на потрошувачот, кога струјата низ ИК ќе стане поголема од 0,3А, а со цел да се добие поголема излезна моќност. Начинот на кој се врзани во колото сосема одговара на нивната намена и на основната концепција на засилувачот - се друго е работа на личен вкус. Ова впрочем го потврдуваат и добиените технички карактеристики.
Што се однесува до понудените решенија за инвертирање на влезниот сигнал во проектот на мостниот засилувач (ЕМИТЕР 5/95), никаде не стои дека тоа се и единствените. Решението со посебен влезен трансформатор кое Вие го предлагате не е употребено од повеќе причини.
Воведувањето на трансформатор на влезот од засилувачот неминовно ќе доведе до ограничување на фреквентниот опсег и до генерирање на нелинеарни хармониски изобличувања во излезниот сигнал. Покрај ова надворешните електромагнетни полиња во трансформаторот можат да индуцираат паразитни сигнали кои на крајот резултираат со намален однос сигнал/шум. Постапките за елиминирање на штетното влијание од надворешните електромагнетни полиња се релативно сложени, а резултатите често незадоволнителни. Од друга страна набавката на соодветен влезен трансформатор сигурно не е лесна работа, уште повеќе ако се знае дека неговата примена е тесно ограничена. Згора на се ваквиот трансформатор чини најмалку колку целиот мостен засилувач. Сето ова се коси со основната идеја за квалитетен и економичен засилувач каков што е понудениот мостен засилувач.
Решенијата за инвертор со еден транзистор дадени во Вашето писмо се елементарни и доволно познати, додека решенијата со електронски цевки и трансформатори во најмала рака се непрактични и би рекле несоодветни за примена во конкретниот случај. Воведувањето на две па и повеќе електронски цевки ќе значи дополнително и непотребно усложнување на целиот засилувач без некои позначителни резултати. Овие решенија би дошле во предвид само кај засилувачите што се реализирани со електронски цевки.

2. Од писмото лесно забележуваме дека не сте љубител на интегрираната техника туку повеќе претпочитате транзистори и електронски лампи. Затоа ни замерувате што премногу често даваме шеми со интегрирани кола кои по Ваше мислење се несигурни и недостапни.
Примената на интегрираните кола денес е неминовна поради нивните големи можности, едноставната градба на разни уреди со нивна помош и се разбира нивната ниска цена. Сепак, во редакцијата внимаваме почесто да објавуваме шеми со поевтини ИК кои лесно се наоѓаат на нашиот пазар, а поретко шеми во кои се користат некои специфични и скапи ИК. Како и да е, мора да се трудиме да го следиме развојот на електрониката (кој е далеку напред), но се разбира, при тоа да бидеме во дослух со реалната состојба на ова поле кај нас. Ова не значи дека сме се откажале од електронските лампи туку баш напротив - еден од нашите соработници веќе работи на проект на НФ засилувач со електронски лампи. Бидејќи е очигледно дека на тоа поле Вие имате големо искуство би било интересно да ни испратите некој напис (проект или апликација) за уред реализиран со електронски лампи.

3. Понатаму, во своето писмо изразувате сомнеж дека шемата на УКБ предавателот ADR02 објавена во бројот 4/95 е неисправна бидејќи транзисторите постојано Ви прегоруваат.
Како и сите проекти кои се објавени во ЕМИТЕР така и овој проект практично е проверен - во овој случај не само од авторот туку и од повеќето соработници. Интересен е и податокот дека баш со овој предавател, пред повеќе од 9 години, цел еден месец работеше првото независно радио во Македонија - Младинското радио “Клуб 100” при УСО “Орце Николов”-Скопје. Исто така, веќе неколку години, учениците од истото училиште го изработуваат на часовите по практична настава со голем процент на успешност.
Сето ова укажува дека не станува збор за неисправна шема, а со уште една проверка повторно констатиравме дека нема грешка ни при компјутерското цртање на шемата и плочката. Тоа значи дека причина за нефункционирањето на Вашиот предавател може да биде некој неисправен или несоодветен елемент или пак грешка при изработката. Исто така, причина може да биде и лош дизајн на ППК - подебели и поблиску поставени водови имаат поголема паразитна капацитивност која значително влијае на работниот режим на предавателот.
И доколку плочката и елементите се во ред, сепак постои можност за прегорување на транзисторите. Имено, предавателот ниту неколку секунди не смее да биде вклучен без да биде приклучена антената и соодветни ладилници на транзисторите. Ако антената не е приклучена (или е во краток спој) настанува тотална рефлексија на брановите назад во предавателот и таа дополнителна моќност ги разорува транзисторите.

4. На крај од Вашето писмо поставувате прашање во врска со нефунционирањето на регулаторот на наизменичен напон кој сте го изработиле по шема од некоја руска книга.
Иако, во принцип не одговараме на прашања што се надвор од содржината на написите објавени во ЕМИТЕР (бидејќи за тоа е потребно големо ангажирање), сепак ја разгледавме шемата што ни ја испративте и во неа не забележавме никаква нелогичност. Ќе се потрудиме, во некој од следните броеви да објавиме напис и шема на напонски регулатор за 220V бидејќи, како што и самите констатирате, тоа е неопходен уред во оние места каде што мрежниот напон е нестабилен.
Слободан Таневски и Дејан Трпески

Здраво,
Потребно ми е да направам лабораториско двојно напојување со U/I регулација и тоа за напон од 0 до 60V, а за струја од 0 до 20A. Ќе ви бидам многу благодарен доколку ми посочите некоја шема, а посебно ако ме упатите на некој проект кој претходно било изработен и објавен во некој од претходните броеви на Емитер. Би било супер доколку го има во кит форма барем електронскиот дел бидејќи веќе поседувам 2 трафоа од по 1KW со напон од 45/55/65V, исто така два греца 3510 на ладилници и 2 електролита 4700µF/80V а, се разбира, бидејќи струјата е многу голема имам 2 ладилници со веќе монтирани по 4 транзистори 2N3771 што мислам дека ќе бидат доволни за струјата од 20A. Ми останува само да ја конструирам електрониката за регулацијата.
Однапред ви благодарам и се надевам дека ќе ми помогнете.
Зоран Димитров од Штип

Конструкција на лабораториско двојно напојување со регулација на напон од 0 до 60 V и струја од 0 до 20A не е воопшто едноставна работа. Затоа ваквите решенија на пазарот не се нималку евтини и, зависно од квалитетот, можат да достигнат цена од дури неколку илјади евра, особено ако се работи за двојно напојување (2x60V, 17A секој) какво што може да се изработи со двата трансформатора со кои располагате.
Работата е комплексна од повеќе причини, особено ако го изработиме истото како линеарен стабилизатор на напон и струја:
1. Излезните транзистори ќе треба да можат да ја дисипираат целата моќност, односно 60Vx20A + моќност потребна исправно да се поларизираат излезните транзистори, а тоа се минимум некои 1300 W (2x1300W за 2x60V). Тоа не е воопшто мала моќност ако знаеме дека ринглите на вашиот шпорет се со таа моќност, а со нив ефикасно вариме храна.
2. Максималната дисипирана моќност на транзисторот 2N3771 е 150 W. Во реални експлоатациски услови, оваа моќност не е многу поголема од некои 40 W. Значи за да се дисипираат тие 1300 W ќе треба најмалку 32 вакви транзистори (2x32 за 2x60V)! А да не зборуваме за тоа дека 2N3771 има пробивен напон колектор-емитер од само 50V – нам ни треба некој за барем 80V.
3. Овие транзистори ќе треба да се монтирани на ладилно тело со термичка отпорност помала од 0,07 °C/W (2 ладилници за 2x60V). Тоа во пракса значи ладилник тежок повеќе од 20 kg (2x20 kg за 2x60V). Се разбира дека е возможна изработка на принудно ладење, но и тоа нема да биде мало со оглед на дисипираната моќност.
4. За сето тоа да има каква било логика, за предвидената струја потребни се барем 10 електролитски кондензатори од 4700µF/80V (2x10 за 2x60V). Грецевите 3510 ќе задоволат, но тие ќе требаат исто така интензивно да се ладат!
5. Горенаведените факти повлекуваат изработка на сложена механичка конструкција бидејќи повеќето индустриски изработени кутии нема да задоволат. Очекувајте целата конструкција да тежи некои 50 kg, што значи дека ќе ви треба носач за вашето лабораториско напојување (2 носача за 2x60V).
6. Алтернативно решение кое често го применуваат водечките производители на толку моќни лабораториски напојувања е изработка на импулсен предрегулатор кој ќе ја намали дисипираната моќност на транзисторите и со тоа ќе се намали бројот на транзисторите и големината на ладилното тело. Но, и тоа решение не е семоќно и за вакви напони и струи сепак ќе требаат некои 6 до 8 транзистори и ладилно тело од 4 до 5 kg (пак двојно за 2x60V). Импулсните предрегулатори не се склопови кои лесно се изработуваат во аматерска изведба првенствено поради фактот дека тие содржат придушница и/или импулсен трансформатор кои нема да можете да ги најдете во малопродажба, па нив ќе треба сами да ги изработувате, што не е нималку лесна работа. И тоа не е единствениот проблем тука, лошо технички изведени и уште полошо нагодени предрегулатори повлекуваат брза и ефикасна метода за уништување на нивните извршни елементи (транзистори или тријаци).
Останатото? Останатото е ситна боранија!
Толку моќен лабораториски извор немаме објавено во ЕМИТЕР и не можеме да ви понудиме готово и испробано решение. Но, како основа за вашиот проект може да ви послужи проектот "Професионален извор за напојување LPS-95", кој е објавен во ЕМИТЕР во броевите 1, 2 и 3 од 1999 г. Тој има предрегулатор и е предвиден за напон 2x40V/5A, но вие би можеле да го надградите за поголеми напони и струи со додавање на дополнителни излезни транзистори и соодветно димензионирање на постоечките склопови.
Емилијан Иљоски

Како прво сакам да ви се заблагодарам за брзиот одговор, а и воедно со ова писмо да конкретизирам, исправам и критикувам некои работи како од моја, така и ваша страна.
Она за кое сакам да исправам е тоа дека имав печатна грешка за транзисторите значи не се 2N3771 туку 2N3773, чиј максимален напон на колектор-емитер изнесува 150V со максимална континуирана струја од 16A. Овој факт дека еден транзистор може континуирано да одржува струја меѓу колектор-емитер не смееме да го занемариме, всушност и не е моќноста на транзисторот главниот фактор кој одлучува дали ќе ја добиеме посакуваната излезна струја, но сепак 4 вакви транзистори повеќе од сигурен сум дека можат да ми ја дадат максималната струја која можам да ја извлечам од трансформаторите, а со новата поточна пресметка тие се 900W, при напон од 60V, а максималната струја која можам да ја добијам ќе изнесува 15A, која сепак ќе задоволи за лабараториското напојување. Иако посакувана струја ми е 20A, сепак реалноста на трансформаторите е друга.
Околу ладилниците морам да ве критикувам, малку сте ја преувеличиле работата. Теоретските пресметки секогаш се косат со практичните можности, тоа значи ако се има принудно ладење (како вентилатори, турбини или водено ладење) тогаш големината на ладилникот може да е и четирипати помала од теоретски пресметаната големина. Всушност во реалноста многу ретко со часови може да се користи максималната моќност на напојувањето, така што и загревањето на транзисторите сепак ќе биде со некои т.н. временски пикови. Сепак се работи за лабораториско напојување, не за индустриско кое ќе работи 24 часа.
Споменавте дека за ваква струја потребни се барем 10 електролитски кондензатори од 4700µF/80V. Да, секогаш е подобро што повеќе, но склопот ќе фунционира и со 1 таков кондензатор. Сепак не е ништо тешко да се набават и имплементират и 10. Денешната технологија толку ги има минијатуризирано кондензаторите така што и 10 нема да зафаќаат некој простор во кутијата која веќе ја имам како готов производ.
Да, грецевите имаат соодветно ладење како и излезните транзистори со вентилатори со соодветни големини – 2 големи вентилатора, со моќност од 500W монтирани на ладиниците на транзисторите и два помали со моќност од 150W монтирани на ладилниците на грецевите.
Околу точката 6 во вашето писмо ќе бидам краток: во право сте, и поради тие причини кои ги набројавте не ни размислувам за такво напојување, особено што околу 70% од деловите веќе ги имам за класично трансформаторско напојување, па сè што останува сега е онаа ситна боранија која ја викате вие, а тоа електрониката за регулација. Јас веќе имам некои шеми со LM10, но тие се до 50V, а навистина мислам дека ќе ми биде потребно да имам 60V, така што ако не најдам некоја готова шема до 60V ќе се обидам да направам некои корекции и да го добијам максималниот напон од 60V, а притоа да не се оштети колото LM10.
Вашиот проект објавен во броевите 1, 2 и 3 од 1999 г. секако ќе ги проучам колку да го проширам знаењето околу U/I регулацијата, но дали ќе го применам или искористам некој дел зависи од многу фактори.
За крај сакам уште еднаш да ви се заблагодарам за опсежниот одговор и за вашето драгоцено време одвоено за нас редовните читатели на единственото списание кое редовно има статии од електрониката.
Срдечен поздрав од Зоран Димитров од Штип

Драг пријателе,
Навистина жалам што моето пишување не ги задоволи вашите желби да направите лабораториско напојување со материјалот што го поседувате. Но, морам да напомнам дека електрониката не се заснова на листа на желби, туку тоа е прецизна наука создадена од човекот и сите нејзини параметри се експериментално утврдени и точно дефинирани. Навистина жалам што токму на мене ми паѓа редот да посочувам на овие факти. Но, верувајте, за волја на научната вистина тоа ќе го чинам сè додека и последниот читател не ги разбере основните поими во електрониката. Сепак, колку ќе успеам во тоа не зависи само од мене.
1) Јас од вашето пишување разбрав дека вие сакате да изработите лабораториско напојување. Класификацијата во зависност од квалитетот на уредите укажува постоење на 4 класи: комерцијална, индустриска, воена и лабораториска. Основните правила за коефициентите на димензионирање на уредите по класи е: комерцијална 1:1,2 до 1:1,5, индустриска 1:2 до 1:3, воена 1:4 до 1:6 и лабораториска 1:6 и повеќе.
Значи, ако сакаме да изработиме уред по индустриски стандарди (а не по лабораториски), максималните дозволени вредности на сите параметри треба да бидат 2 до 3 пати поголеми од максимално дозволените параметри во колото. Во тој контекст, ако се задоволите со некој само вам познат супкомерцијален стандард и ако се откажете од тие 0V, и се задоволите со некои минимални 10V и ред други инфериорни карактеристики во однос на претставените, тогаш е возможно да го изработите уредот дури и со само 4 транзистори од класата 2N377x.
2) 2N3771 или 2N3773 сеедно, припаѓа на втората генерација планарни транзистори на моќност (1968 година) што споредено со неверојатниот развиток на електрониката во последните 40 години претставува елемент од праисторијата на електрониката. Оправдување за користењето на вакви транзистори може да се најде во фактот дека е произведено големо количество од нив. Така, иако тие веќе не се произведуваат повеќе од 15 години, сè уште ги има на залихи по ниски цени. Во таа смисла би ви препорачал употреба на некои од поновите генерации транзистори на моќност, како на пример извонредниот, но евтиниот 2SC5200. Но, дали ќе употребите стар или нов тип на транзистор, една работа не е променета од 1968 година: термодинамичките појави.
3) Што се однесува до максималната струја, никој не кажал дека 4 транзистори од класата 2N377x не можат да издржат 20 ампера. Јас кажувам дека ќе бидат далеку од тоа да можат да ја издржат потребната моќност! Всушност и не треба никаква пресметка да се констатира тоа – едноставно максималната можна дисипирана моќност на транзисторот 2N377x е 150W и 4x150W дава 600W, што е многу помалку од потребните 1300W, зарем не? Само по овој критериум ни требаат 9 транзистори!
Но, погледнете ги техничките карактеристики (datasheet) на 2N3773, поточно дијаграмот Forward Bias Safe Operating Area (слика 12). На сликата гледаме дека апсолутно максимална струја која може да ја даде еден транзистор монтиран на идеално ладилно тело со термички отпор од 0 (нула) °C/W е 2,2 A (за напон колектор-емитер од 65V) и при тоа ќе се загрее на температура од 200°C и ќе прегори по 0,5 секунди бидејќи тоа е времето на достигнувањето на тие 200°C. Тоа не е сè. Погледнете ја сега сликата 13 (Power Derating), каде што се гледа дека на 200°C транзисторот не може да ослободи ни миливат повеќе, а да не прегори. Тоа е лесно разбирливо бидејќи ослободувањето на топлината е бавна и кумулативна појава, па наредните 0,5 секунди ако продолжи транзисторот да дисипира со исто темпо ќе достигне дури 400°C! Која е таа реална можна состојба, а сè да има логика? Инженерите, како максимална РЕАЛНА точка која нема да води кон "пропаст" ја земаат точката 50%, односно точката каде што моќноста е намалена за 50% и која нема да предизвикува понатамошно качување на температурата! Според истиот дијаграм, тогаш температурата на куќиштето ќе биде 110°C.
50% од 150W се 75W, зарем не? Тоа кај нас го зголемува бројот на транзистори на 18 наместо 9. Треба ли да одиме понатаму? Мораме! Горните пресметки се вршени со идеален ладилник, таков немаме, па мораме да го земеме предвид неговиот термички коефициент! И тоа не е сè, транзисторите не се идеално еднакви, па мораме и тоа да го земеме предвид. Сето доведува до ситуацијата која ја презентирав во претходното писмо: "Во реални експлоатациски услови, оваа моќност не е многу поголема од некои 40 W". Многу мои колеги, инженери, не ни се мачат толку да размислуваат за ова, тие едноставно од искуство знаат дека 150-ватните транзистори во T03 куќиште не смеат да ги "тераат" многу повеќе од тие 40W! Ете, сега вам ви се укажа можност да дознаете зошто е тоа така.
Како што гледате, ова не се некои "теоретизирања" на некои таму, туку токму физички измерени големини зад кои стојат производителот и инженерите и кои се потврдени во пракса.
4) Што се однесува до пресметката на потребно ладилно тело за излезните транзистори, јас би ве упатил на написот на стр. 46 од Емитер бр 1/06 и на многуте други за оваа тема. Јас тука за прва пресметка земав дека ладилникот треба да дисипира 1300W и дека не треба да "качи" температура повеќе од 100 °C, што даде резултат од некои 0,07 °C/W. Интернетот е јавен сервис, па секој може да види кои производители какви и колкави ладилни тела нудат, така што тука јас не би можел да ве лажам за тие 20 kg (алуминиум, се разбира). Јас тука ќе додадам дека цената на таков ладилник е некои 120 до 150 евра (и тоа се проверува на интернет)! Во претходното писмо го кажав и ова "Се разбира дека возможна е изработка на принудно ладење, но и тоа нема да биде мало со оглед на дисипираната моќност". Вам ви оставам да пресметате дали повеќе ви се исплати да го носите потешкиот, но поевтиниот стабилизатор или да ја намалите тежината со примена на некоја ладилна техника, како што кажавте "вентилатори, турбини или водено ладење".
5) Што се однесува до кондензаторите, ви препорачувам да го прочитате мојот напис на стр. 60 и 61 од Емитер бр. 7/8-2010 каде што можете да ги најдете формулите кои се користат во пракса за да се пресмета електролитски кондензатор за насочувач зависно од потребната струја.
Емилијан Иљоски

Почитувана редакцијо!
Се надевам дека со ова писмо ќе можам да го добијам она што вие го спомнавте уште во ЕМИТЕР 4/95 во врска со предавателите. Мене ме интерсира PLL синтетизаторот на фреквенција и ВФ степенот за моќност, односно ФМ предавател со поголема моќност. Би ве замолил, доколку сте во можност, да објавите вакви шеми или пак, ако сметате дека ќе имате проблеми со власта можете слободно да ги испратите директно на мојата адреса. Се подразбира, доколку сакате, овие шеми ќе бидат тајна, а исто така, ако сакате и ќе ви платам за нив.
Со почит,
Дејан Петковски - Битола

Веднаш по објавување на написот за малите ФМ предаватели во бројот 4/95 многу читатели пројавија интерес за ФМ предаватели со поголема моќност. Меѓутоа досега не објавивме таков напис, не заради тоа што мислевме дека ќе имаме проблеми со власта, туку заради наша презафатеност и презафатеност на соработниците кои добро ја познаваат оваа област. Впрочем, со закон е забрането користење на радиостаница без соодветна дозвола, но во никој случај не може да биде и не е забрането објавување стручни написи и шеми за радиостаници. Ветуваме дека наскоро (можеби веќе во следниот број) ќе објавиме напис за ФМ предавател со поголема моќност.
Шеми по пошта не испраќаме, па затоа почекајте ги следните броеви на ЕМИТЕР.
Слободан Таневски

Почитуван господине Филевски!
Не знам дали писмово ќе стигне право кај вас, па затоа сакам прво да ја поздравам целата редакција, посебно уредникот. Списанието ви е одлично, како што видов од последните два-три броја, бидејќи не го следам од почеток. Мислам дека фалеше едно вакво списание кај нас, особено откако ги "снема" оние екс-YU списанија. Доста е богато со информации и сега за сега ги задоволува читателите, што не значи дека треба да се застане тука. Секоја чест и само напред!
Причина за ова писмо што го пратив токму до вас се секако звучниците. Би ви поставил неколку прашања...
1.) ...Списанието не го (следам) од самиот почеток, па затоа би сакал, се разбира доколку може, да добијам копии од текстовите за звучници што веќе биле објавени...
2.) Сакам сам да изработам бас звучна кутија со звучник од 12", евентуално 15". Кој да биде материјалот за изработка - иверка, медијапан или нешто трето? Дали тоа да биде компресиона, бас-рефлекс или како што јас би сакал... (цртеж). Би сакал да ми предложите некои идеи за изгледот, а по можност и димензии на кутијата. Бидејќи сеуште немам купено бас-звучник, каков да земам и што може да се најде овде во Скопје?...
3.) ...Спомнувате некакви Thiele-Small параметри. Ме интересира што се тие?...
4.) ...Дали е точно дека постои некоја си поделба на Хи-Фи и на професионални звучници? Дали Hi-Fi звучници се оние кои имаат гумена спојка на мембраната со металното куќиште, а кај професионалните спојката е од истиот материјал како и мембраната? Како е подобро да биде?...
5.) ...Помислив да купам од МАКПЕТРОЛ авто басови PIONEER од 12", за да ги вградам во кутија. Меѓутоа, често ми укажуваа дека тоа не е добра идеја, но никој не знаеше да ми каже зошто? Која е причината? Дали постои посебна изработка на бас-звучник за автомобил и бас-звучник за во кутија (просторија)?...
Петрушевски Горан од Скопје
(Писмото го пренесуваме делумно скратено)

Ви се заблагодарувам (и уредникот исто така) на пофалбите и на Вашето интересирање за моите текстови. Нема потреба да жалите за екс-YU списанијата, бидејќи од нив немаше да научите ама баш ништо за звучниците. Просторот е ограничен, па веднаш ќе прејдам на одговорите:
1.) Се разбира дека не можам да Ви ги испратам тие копии. Ако нема доволно читатели кои ќе го купуваат ЕМИТЕР, списанието ќе згасне, а тоа не сакате да се случи, нели? Целта на излегувањето на ЕМИТЕР не е да се збогатат уредникот и соработниците (на брз и лесен начин), туку да се популаризира електрониката и аудио, видео и компјутерската техника.
Ако не можете да ги купите сите досегашни броеви со моите текстови, тогаш би Ви сугерирал барем да го нарачате ЕМИТЕР 5/95, по цена од 100 денари. Во овој број, во текстот "Компресиони звучни кутии" го објаснив начинот на пресметка и конструкција на звучните кутии. Тој текст злато вреди, а камо ли само 100 денари.
2.) Иако во писмото не сте напишале за што и за каде Ви требаат такви кутии, претпоставувам дека со нив сакате да озвучите голема просторија (диско?). Најважно е да се знае намената, па дури после се одлучува за изборот на звучникот и звучната кутија.
Еден од најдобрите материјали за кутии за домашна употреба е медијапанот, но тој е од два до три пати поскап од иверката. Сепак и иверката е сосема добар материјал. Кутиите кои што често треба да се пренесуваат од едно до друго место (т.е. професионалните) најдобро е да се направат од водоотпорна повеќеслојна шперплоча (20 mm). Tаа шперплоча е три пати поскапа од иверката.
Тоа што сте го нацртале е кутија од типот на експоненцијална хорна. Повеќе на таа тема можете да прочитате во ЕМИТЕР 10/96, во текстот "Звучни кутии - сите видови на светот". Експоненцијалните хорни имаат покомплицирана конструкција и затоа не се препорачуваат на аматерите за градба. За почеток, би Ви препорачал да направите компресиона или бас-рефлекс кутија. Бидејќи досега не сум ги објавил формулите за пресметка на бас-рефлекс кутиите, за таа услуга ќе мора да побарате помош во малите огласи во ЕМИТЕР. Се разбира, пресметката се наплаќа.
Кога ќе го прочитате текстот "Компресиони звучни кутии" во ЕМИТЕР 5/95, ќе Ви стане јасно дека е сосема погрешно прво да се прави кутија, а потоа да се бара звучник за неа. Една од ретките исклучоци од тоа правило е експоненцијалната хорна. Меѓутоа, во неа не може да се стави било кој звучник, туку само звучници чии Тхиеле-Смалл параметри се наоѓаат во одреден опсег за кои е пресметана таа кутија. Ако се стават неадекватни звучници, ефикасноста драстично ќе се намали и амплитудно-фреквентната карактеристика ќе стане нерамна.
Во Скопје кај Електро Ваце (тел. 413-000) можете да купите евтини бас-звучници Симсоник од корејско производство, но тие се без гаранција, а и Thiele-Small параметрите во проспектите не се дадени (можат да се измерат - видете во малите огласи). Повремено се увезуваат (шверцуваат) многу квалитетни американски басови Еминенце и квалитетни руски басови, но и за нив увозниците (шверцерите) не даваат гаранција. Од претставникот "АТ Технологија" (тел 331-335) можете да купите многу квалитетни италијански звучници РЦФ. Цената на РЦФ бас-звучниците од 12" се движи од 233 до 407 германски марки, во зависност од моделот, а
гаранцијата е една година.
3.) Ова прашање требаше прво да го поставите. Thiele-Small параметри се измерените специфични карактеристики на некој бас-звучник. Само со нивна помош може да се пресмета и конструира коректна звучна кутија (било кој тип). Друг начин не постои. Во ЕМИТЕР 5/95 детално ги објаснив Thiele-Small параметрите и формулите за пресметување на компресионите звучните кутии.
4.) Поделбата на професионални и Hi-Fi звучници навистина постои. Професионалните имаат многу повисока ефикасност и поголема моќност. Конструкцијата им е така направена, да нивниот нормален работен режим е при голем звучен потисок. Хи-Фи звучниците се направени така, да даваат минимални изобличувања при мали поместувања на мембраната, т.е. при релативно тивка репродукција. Правилно сте забележале дека Хи-Фи звучниците имаат гумена (или сунѓереста) спојка - ролна. Гумата дава најмали изобличувања. Професионалните звучници најчесто имаат спојка изработена од пластифицирана (еластомер) хартија или платно, бидејќи звучниот потисок е многу голем, па спојката треба да даде дополнителна потпора и центрирање на мембраната.
5.) Има многу "стручњаци" кои ништо не знаат, а делат совети. Со звучниците PIONEER TSW 302 F и TSW 302 C можат да се направат многу добри компресиони кутии, а со TSW 302 C може да се направи и бас-рефлекс кутија. Меѓутоа Макпетрол не дава гаранција за звучниците.
Звучниците конструирани за вградување во автомобил навистина имаат некои особености. Мембраната, спојката, внатрешниот еластичен центратор и подвижната намотка се изработуваат од материјали кои треба да ги издржат екстремните температурни промени кои се јавуваат во автомобилот, а исто така и големите промени на влажноста на воздухот. Во општ случај авто звучниците од 12" обично имаат Thiele-Small параметри погодни за компресиона кутија. Помалите звучници скоро секогаш имаат многу висок Qts параметар, бидејќи не се ни наменети за вградување во кутија (free air woofer). Импедансата на авто звучниците секогаш е 4 оми. Нивната ефикасност никогаш не е толку висока како кај професионалните звучници, но заради ниската импеданса може да се добијат уште 2 dB. Не заборавете дека не смеете паралелно да поврзете два звучника од 4 оми!
Владимир Филевски