Здраво Емитер,
Јас сум редовен читател на вашето списание уште од 1995-та година и благодарение на вас научив многу работи, изработив многу уреди и креативно си го пополнував времето. Во овој период актуелно е греењето, па дома со домашните и пријателите дебатиравме за тоа кој тип на греење е најповолен за луѓето, но и за џебот. Дискусијата запна кај тоа која е најоптималната температура и колку се заштедува на трошокот за греење ако температурата се намали за 1-2 степена. Јас се сеќавам на некој податок дека ако греењето го намалиме за 1 степен, ќе имаме заштеда од 10%, што значи дека на 10 кубици дрва ќе заштедиме 1 кубик, односно 3000 денари во сезона.
Дали некој од вашите стручни соработници може да даде поточен одговор со стручно објаснување?
Нека ви е среќна и успешна новата 2014 година.
Поздрав од Миле Најдоски

Благодариме за добрите желби по повод Новата година и од наша страна исто така Ви посакуваме сè најдобро.
Бидејќи баравте "поточен одговор со стручно објаснување", си земам слобода од сите аспекти подетално да го анализирам проблемот, во овој случај со помош на непопуларните, но истовремено и неминовните математички операции.
1. Кога се зборува за оптимална температура во некоја просторија во текот на грејната сезона и за удобноста за престој (во текот на летната сезона критериумите се други), таа зависи од намена на просторијата во станбениот објект, на кој се однесува (претпоставувам) и Вашето прашање. Вообичаено е во дневен престој таа да биде 20-22°C, во спална 16-17°C, во бања 24-26°C итн. Чувството за удобен престој зависи од возраста и индивидуалноста на лицата, како и од нивната активност во просторијата (лежење, седење, умерено движење). Но, во најголема мера, покрај температурата на внатрешниот воздух, чувството за удобна температура зависи и од температурата на внатрешните површини на градежните конструкции што го затвораат грејаниот простор (надворешни ѕидови, покриви, подни конструкции над подрум, еркери, прозорци итн.). Доколку оваа температура е значително пониска од температурата на внатрешниот воздух, тогаш овие површини "зрачат студенило", што всушност е зголемено оддавање топлина од нашето тело кон тие површини. Притоа нашето тело се лади и се добива впечаток дека температурата во просторијата е ниска, и покрај тоа што можеби таа изнесува и 22°C. Ова се случува кај објектите чии надворешни конструкции воопшто не се или се малку топлински изолирани. Топлинската изолација ја покачува температурата на внатрешните површини на конструкциите, и во зависност од нејзината дебелина, оваа температура значително се доближува кон температурата на внатрешниот воздух, односно нивната разлика е незначителна.
2. Неспорен факт е дека со намалување на внатрешната температура се намалуваат и потребите за топлинска енергија, односно се прави финансиска заштеда. Но, несакани последици од оваа мерка се намалениот комфор и, евентуално, здравствени проблеми. Не смееме оваа мерка за заштеда да ја изедначуваме со поимот "енергетска ефикасност", којашто подразбира исто така финансиски заштеди, но без нарушен комфор и опасност по здравјето.
3. Кога веќе сме свесни дека мерката намалување на внатрешната температура ќе резултира со финансиски заштеди (по цена на споменатите негативни последици), да ги проанализираме постапките за одредување на ефектите од ваквата мерка.
Главен фактор при оваа анализа е климатскиот. Бидејќи не ми е позната локацијата на која се наоѓа објектот на читателот Најдоски, ќе претпоставиме дека тоа е Скопје. Според податоците од Управата за хидрометеоролошки работи на РМ, грејната сезона за Скопје изнесува 176 дена (почеток на 19 октомври, крај на 13 април), со средна надворешна температура во овој период 5,1°C. Во математичките процедури се вклучува поимот "степен ден" (DD - Degree Day), чија вредност зависи од усвоената внатрешна температура, а се пресметува како DD = (Θi - Θ e средно x n. Ако ја усвоиме вообичаената внатрешна температура 20°C, тогаш степен-ден за Скопје е (20,0° - 5,1) x 176 = 2622. Ако внатрешната температура ја намалиме на 19°C, тогаш степен-ден е (19,0° - 5,1) x 176 = 2446.
Во натамошна анализа треба да се вклучат и карактеристиките на самиот објект (неговата геометрија, нето греаната подна површина, изолациските карактеристики на сите градежни конструкции – коефициенти U, среден коефициент H’T, вкупни специфични топлински загуби Htr, број на часови за греење во деноноќие h итн.). Бидејќи и овие податоци не се познати, ќе претпоставиме дека куќата е приземна, со димензии 10 x 10 m и височина 3 m. Вкупната површина на конструкциите низ кои се губи топлина (ѕидови со прозорци 120 m2, покрив 100 m2 и под 100 m2) позната како обвивка на зградата, во случајот изнесува Ae = 320 m2, а грејаната подна површина A = 100 m2. Претпоставка е дека се работи за добро изолирана куќа со вредност на средниот коефициентот H’T = 0,50 W/m2•K, при што се добива Htr = 0,50 x 320 = 160 W/K. Вообичаено, кај станбените згради греењето е вклучено 16 часа во едно деноноќие.
Во текот на грејната сезона, за внатрешна температура од 20°C, куќата од примерот ќе има потреба од топлинска енергија (Q):
Q = (H’T x Ae x DD x h ) /A = 67,1 kWh/m2a.
Ако внатрешната температура се намали на 19°C, годишната потреба од топлинска енергија по 1 m2 подна површина изнесува 62,6 kWh/m2a, што е за 7% помалку од случајот со внатрешната температура 20°C. Со намалување на внатрешната температура на 18°C, степен-ден изнесува 2270, а заштедите на топлинска енергија се 15,5%.
Пресметаните киловат-часови топлинска енергија во никој случај не се однесуваат на електрична енергија (чија примена за греење е најмалку препорачлива), туку на кој било извор на енергија, а изразувањето на оваа енергија во денари зависи од актуелната цена на разните енергенси.
Оваа теоретска пресметка, направена како одговор на прашањето на читателот Најдоски никој случај не треба да биде препорака како да се постапува при намалување на енергетските загуби. Принципите на енергетската ефикасност даваат голем потенцијал за решавање на проблемот, пред с# со примена на добра изолација, за што многупати пишувавме во ЕМИТЕР.
Петар Николовски

Почитувани,
Дали има софтвер за обновување (recovery) на избришани податоци (конкретно слики) од мемориска картичка? Сликите се по грешка избришани од мемориската картичка. Дали се избришани преку фотоапаратот или преку компјутер (ако тоа менува нешто) не знам, прашувам во име на пријателка. Ако има софтвер, дали може да се обноват сликите во аматерски услови и која е постапката?
Со почит,
Зоран Јанкулоски

Има повеќе фактори од кои зависи враќањето на избришани слики/датотеки. Дали се избришани преку компјутер, или преку фотоапаратот, дали е форматирана картичката или не, дали бришењето е направено сега скоро или одамна. Во најдобрата ситуација во која сликите можат да се вратат, тоа може да се направи со соодветен софтвер, без софтвер – за жал, ништо.
Има многу такви, едноставни се за користење и интуитивни, дури и нивните бесплатни варијанти би завршиле работа. Кој е најдобар искрено не знам. Може да се пробаат следните:
http://www.recovering-deleted-files.net/
http://www.pandorarecovery.com/
http://www.easeus.com/data-recovery-software/
Неколку совети во ваков случај:
1. Не форматирајте го меморискиот уред, датотеките можеби сè уште се таму, но FAT табелата можеби е само ибришана, па со некој ваков соодветен софтвер таа може да биде освежена, и датотеките повторно да бидат достапни.
2. Не снимајте ништо на тој мемориски уред додека не се обидете да си ги повратите податоците затоа што, иако тие се тука, штом нивната FAT табела е избришана, оперативниот систем го означува како слободно местото на кое се наоѓаат датотеките, па по потреба може нив трајно да ги избрише.
3. Доколку избришаните податоци што сакате да ги повратите се на самиот хард диск и на истата партиција на која е инсталиран оперативниот систем, не правете ништо друго (или правете што е можно помалку) и веднаш пристапете кој враќање на податоците со некој соодветен софтвер. Имено, доколку продолжите да го користите компјутерот и понатаму, тоа може да доведе до бришење на податоците. Како тоа? Пример: Сурфате на интернет, прелистувачот презема привремени датотеки и ги зачувува на истата партиција, оперативниот систем може да одреди да ги зачува тие привремени датотеки на местото каде што се наоѓаат веќе избришаните затоа што ние бришејќи ги, сме го означиле за слободно местото на кое тие се наоѓале, па така тие можат да бидат трајно избришани.
Се надевам дека нешто од советите ќе Ви биде од корист и дека ќе си ги вратите сликите. Се разбира, најдобро е да се прави копија и да не дојде до вакво нешто, но кога веќе се случило, се надеваме дека сепак, може нешто да се спаси.
Александар Илиоски

Нема врска дали е избришано со самиот апарат или на компјутер. Тоа што е битно е по бришењето да немало друг запис на картичката, бидејќи со тоа ТРАЈНО ќе биде избришан претходниот запис (конкретно, тој што се "изгубил"). Самата природа на бришење запис е таква што податокот всушност не се брише трајно, туку се брише, ај да се изразиме така (да не почнуваме технички семинар на таа тема), само податокот за негово постоење на дискот/картичката. Со обичното бришење – DELETE, се дава информација на оперативниот систем дека тој дел од дискот/картичката е слободен за нов запис, и дури кога на тоа место ќе се презапише нов податок, претходниот трајно се губи.
Која било програма од типот на File Scavenger, Get Data Back, Easy Recovery, Recover my files или слична, може да послужи за враќање на избришаните податоци. По инсталацијата на софтверот, пожелно е, пред да започнеме со постапката за враќање на избришаните податоци, да се прочита и да се проучи упатството или менито help со кој располага програмата.
Самата постапка во основа е иста, но интерфејсот варира од програма до програма. Кај некои програми постапката е упростена (помалку чекори), но крајниот резултат е ист. Значи, најнапред се врши скенирање на хардверот и се пронаоѓаат сите приклучени хард дискови, USB-уреди, мемориски картички и сл. Тука треба да се има предвид дека некои програми не овозможуваат враќање од мемориски картички и/или USB.
Откако ќе се изврши проверка на хардверот, се покажуваат сите пронајдени дискови, картички, USB. Се избира уредот од кој сакаме да се вратат податоците, кај некои се бира и системот на датотеки (FAT, FAT32 или NTFS), што може да биде кочница доколку немате поим каков систем на датотеки имал уредот. Ако не се знае, постои опција (пак во зависност од софтверот) RAW RECOVERY, а некои програми овозможуваат враќање и ако не се наведе системот на датотеки.
Програмата File Scavenger нема да Ви додева со чекори од типот за каква хаварија се работи (бришење, форматирање, нечитливост и слично), но кај Get Data Back и Easy Recovery, тоа е еден од чекорите. Понатаму, некоја програма нуди (некоја пак не) да се избегне враќање на податоците што сте ги избришале свесно, но тоа во случај на несакано форматирање, или губење на MBR или слична хаварија.
Наредниот чекор е исчитувањето на уредот и листање на пронајдените податоци. Ги бирате/маркирате тие што сакате да Ви бидат вратени (или пак бирате да се врати се) и бирате локација на дискот каде да се снимат. Таа локација МОРА да биде на друг диск или партиција, не на таа од која се читаат!
Е сега, колку ќе биде успешна операцијата на спасување, е мала лотарија. Најлесно страдаат слики и аудио/видеозаписи, односно најголем процент на неуспешно враќање е токму кај нив. Секако, тоа зависи и од самата хаварија. Во вашиот случај постојат големи шанси да ви бидат успешно вратени избришаните фотографии, бидејќи говориме за обично бришење (DELETE), ако добро Ве разбрав.
Крајно, постојат и специјализирани лаборатории во Белград и Загреб за враќање податоци, кои имаат и соодветна опрема, уреди, лаборатории со HEPA 100 филтри. Не е баш евтино, но не и прескапо. Последна опција доколку податоците се навистина до таа мера битни.
Поздрав, и со среќа.
Зоран Ивановски

Би сакал да ви поставам едно прашање во врска со звучникот Pioneer TS-W307D2. Параметрите кои ги најдов на интернет за него се: Qts = 0,44; Fs = 33,9Hz; Vas = l 42,21; Qms = 13,7; Qes = 0,45; SPL = 89dB; PRMS = 400W; Re = 2 +2 ohms; BL (TM) = 15,9 N / A (4ohms), XMAX = 8,7 mm.
Од производителот е препорачано за него да се користи компресиона кутија од 24 до 55 литри. Но, јас би сакал да знам дали може да се постави, на пример, во Band-Pass кутија од 6-ти ред? Тјунингот би бил – за предната кутија 10 литри / 60Hz, а за задна кутија 100 литри / 18Hz. Целта би била употреба од 15Hz до 60Hz за сабвуфер за домашно кино. Во овој случај, фазата е сосема изместена, но дали тоа е воопшто важно кај волку ниски фреквенции? Што би препорачале вие за "молзење" на што пониско подрачје од овој звучник? Или знаете некој подобар драјвер со цена под 100 евра?
Дејан Маликовски

На почетокот, да напоменам дека двете намотки од звучникот задолжително мора да се врзат сериски, за да се добие вкупна импеданса од 4 оми.
Несомнено најдобар звук ќе се добие во затворена (компресиона) кутија, токму како што препорачува Pioneer, но тогаш долната гранична фреквенција ќе биде само f3 = 55 Hz. Тоа е одлично за во автомобил, но недоволно ниско за сабвуфер за домашно кино. Во бас-рефлекс кутија од 45 литри и резонантна фреквенција fb = 30 Hz, се добива f3 = 32 Hz, што е доволно ниско за домашно кино, но квалитетот на басовите ќе биде полош од компресионата кутија. Голем број сабвуфери што можат да се најдат во продажба имаат приближно такви перформанси. За подлабоки фреквенции може да се употреби band-pass кутија, но квалитетот на басовите е уште полош од класичната бас-рефлекс кутија. Големите промени на фазата што сте ги забележале се само последица од многу лошата карактеристика на групно доцнење, а тоа увото дефинитивно ќе го чуе. Band-pass кутијата што ја предлагате не е оптимална – ефикасноста е само 85 dB/1W (во класична бас-рефлекс кутија би била 89dB/1W), додека карактеристиката на групно доцнење (и фазата, исто така) е многу лоша. Нешто подобри резултати се добиваат со комора од 15 литри и 50 Hz резонантна фреквенција (наместо 10 литри и 60 Hz) – ефикасноста тогаш е 86 dB/1W, а групното доцнење и фазата се полинеарни. При полна моќност од 400 W и во двата случаја се надминува дозволениот Xmax во појасот на фреквенции од 20 Hz до 35 Hz. Затоа, максималната моќност што смее да се предаде на звучникот мора да се ограничи на најмногу 200 W/4 оми. Напоменувам дека компјутерските симулации (особено од бесплатните или евтините програми) на band-pass кутиите не се доволно прецизни во делот на одредување димензии на бас-рефлекс цевките, така што мерењето е задолжително! Пониски фреквенции од овој звучник не можат да се добијат.
Pioneer има одлични цени, но сепак проверете дали може да се најде нешто подобро за истите пари (или слично за помалку пари). Проверете ги цените и Thiele-Small параметрите на моделите од другите произведувачи. Особено внимание посветете на Qts параметарот, кој треба да биде што е можно понизок (тоа автоматски значи подобар квалитет на звукот). Притоа, сопствената резонантна фреквенција fs на звучникот исто така треба да биде што е можно пониска, бидејќи всушност важен е односот fs/Qts, кој одредува колку ниско може да свири звучникот.
Направете симулации и споредете ги со резултатите што ги добивте за Pioneer S-W307D2. Но, имајте на ум дека, за жал, често се случува декларираните Thiele-Small параметри да не одговараат на вистината. Многупати сум измерил повисок Qts параметар, некогаш дури и двојно, па и тројно поголем од декларираниот! Притоа, fs секогаш била повисока (и Vas помал), па односот fs/Qts бил приближно ист, така што кутијата пресметана според декларираните параметри приближно би била коректна, но со многу полош квалитетот на звукот. Ако сте во можност, прво измерете ги Thiele-Small параметрите на звучниците пред да правите симулации на компјутер.
Владимир Филевски

Во претходниве денови разгледував некоја аудио опрема за домашна употреба, па инспириран од мојата збунетост имам неколку прашања:
1. Ме интересира како да се разберат параметрите за еден засилувач, и како да се оцени неговиот квалитет? Како е врзан омскиот отпор со моќноста на засилувачот, т.е. ако на засилувач специфициран за 8 оми поврзам звучници од 6 или 4 оми дали ќе се зголеми неговата моќност и како тоа влијае на квалитетот на звукот. Што е предноста да се користи 8-омски, а што 4 или 6-омски звучник.
2. Што се добива ако засилувачот има торусно трафо или обично трафо, како влијае на чистотата на звукот и колкаво влијание има торусното трафо на цената на производот, како и заштита од оптоварување?
3. Кои параметри се клучни за квалитет на засилувачот и кои параметри и делови ја креваат екстремно цената?
4. Дали може да се поврзе, на пример, 5 x 100 W сараунд засилувач во стерео верзија и како се пресметува моќноста во тој случај за стерео верзија?
5. Дали засилувачот има различно изобличување при минимална оптовареност и при максимална оптовареност, и која би била најоптималната моќност на засилувачот за звучници специфицирани, на пример, како 150-ватни?
6. Кои се главни параметри на една звучна кутија и како да се издвои квалитет од неквалитет – која е предноста, а кој е недостатокот на звучниците со повеќе компонентни.
7. Дали звучници со повеќекомпонентна изведба бараат помоќен засилувач од еднокомпонентен звучник, иако се работи за иста моќност?
8. Дали е подобро да се купат звучници со помала импеданса или звучници со поголема импеданса, што се добива, а што се губи?
Милан Крајчевски

Прашањата што ги поставивте се комплексни и заслужуваат поширока елаборација, но за сега подготвив само неколку кратки одговори. Ако се интересирате за купување, можам да дадам препорака што да купите, но прво морате сами да одлучите колку пари ќе издвоите за тоа. Најевтините surround рисивери се 240 евра, додека комплет 5.1 звучници (со активен сабвуфер) се над 700 евра. Сè што е под овие цени не го сметам за hi-fi.
Добар стерео засилувач има за 190 евра (но со релативно мала моќност), а добар пар звучници се добиваат од 160-200 евра, па нагоре. Многу добар засилувач има за 250 евра, а пар звучници за 300 евра. Она што е навистина одлично, почнува со цена од 1500 евра.
1. Засилувач специфициран со 120 W/8 оми ќе даде поголема моќност на звучници од 4 оми, во идеален случај ќе даде 240 W. Но, тоа во реалноста речиси никогаш не е така, заради вообичаените компромиси околу цената на засилувачот и потребните делови, па затоа тој засилувач на 4 оми ќе даде некаде околу 180 W. На звучници од 6 оми ќе даде околу 160 W. Квалитетот на звукот нема да се менува на пониските импеданси, освен ако во засилувачот не се направени преголеми компромиси.
2. Торусното трафо е поскапо и има многу помала можност за појава на индуциран брум, особено кај засилувачи направени со самоградба. Инаку, постојат врвни засилувачи со класично трафо и ништо не им фали. Најефикасна заштитата од преопотоварување е со предимензионирање на трафото, но всушност најслабата алка се излезните транзистори - тие први горат ако засилувачот се преоптовари. Цената на трафото е значаен дел од цената на целиот засилувач.
3. Рамната фреквенциска карактеристика, малите изобличувања и можноста да даде доволно силна струја (доволно голема моќност) на својот излез се најважните параметри за засилувачот, но тоа веќе одамна не е проблем да се постигне. Тие се предуслови за основен, добар квалитет на звукот. Но, секоја наредна скала нагоре во квалитетот на звукот не е едноставно да се посочи. На пример, една многу важна карактеристика е колкави изобличувања и колкава моќност дава засилувачот на комплексни импеданси (за разлика од чисто отпорнички 8 или 4 оми) – тие параметри ниедна фирма не ги дава, а единствено можат да се најдат во некои тестови во списанија за аудиотехника. Уште полошо е тоа што некои работи во врска со квалитетот на звукот на засилувачите сè уште не се објаснети од науката. Она што науката со сигурност го знае и го употребува се квалитетни и многу скапи излезни 7 транзистори со голема линеарност.
4. Не треба ништо посебно да се поврзува, секој surround засилувач има опција два негови канала (front L + front R) да работат како класичен стереозасилувач. Во конкретниот пример, ќе се добијат 2 x 100 W во стереорежим.
5. Засилувачите имаат прилично константно ниско изобличување од мала па сè до пред максималната излезна моќност (всушност, изобличувањето благо расте со моќноста). Кога ќе дојде до максималната моќност, изобличувањата нагло растат заради клипинг на засилувачот – тоа е оној непријатен, изобличен звук. Токму поради тоа се препорачува моќноста на засилувачот да е приближна на звучникот (ако се бара максимална можна јачина на звукот), но да се внимава засилувачот да не влезе во клипинг. Во конкретниов случај, за максимално гласна репродукција од тој звучник потребен е 150 W засилувач. Инаку, за домашна употреба и нормално гласно слушање доволен е засилувач од 20 W, но тогаш опасноста од клипинг е поголема (и опасноста од горење на високотонците) во случај на погласно слушање.
6. Предноста е употреба на специјализирани звучнички единици (драјвери) за одредени опсези на фреквенции, што резултира во подобра дисперзија на звукот, помали изобличувања и порамна фреквенциска карактеристика (и подлабоки басови). Недостаток е повисоката цена (повеќе драјвери) и посложена и поскапа свртница.
7. Не.
8. Звучници со пониска импеданса влечат поголема струја од засилувачот. Некои засилувачи (повеќето surround рисивери) не можат да дадат доволно голема струја за звучници од 4 оми (тогаш на засилувачот кај излезните конектори пишува "8-16 ohm" или "6-16 ohm"). Општо, звучник од 8 оми лесно ќе свири на секој засилувач, додека звучник од 4 оми не ќе може да се приклучи на некои засилувачи. Но, проблемот е што тие номинални 8 оми или 4 оми не ја покажуваат целата слика, тука поважна е целата зависност на импедансата од фреквенцијата. Може да се случи звучник со номинална импеданса од 8 оми да има многу големи промени на фазата и опасно ниски импеданси на одредени фреквенции и заради тоа да му прави повеќе проблеми на засилувачот, отколку звучник од 4 оми со благи промени на имедансата во целото фреквенциско подрачје.
Заклучок: Сите hi-fi засилувачи имаат добри основни параметри и од нив не може да се заклучи каков звук ќе даваат. Деталните мерни тестови во списанијата за Hc-Fi аудиотехника можат да дадат повеќе информации, но на крај врховниот судија сепак е увото. Разликите во звукот на засилувачите се мали и не можат да се споредат со големите разлики во звукот меѓу звучниците.
За разлика од засилувачите, врз основа на измерените параметри на звучниците може однапред да се предвидат многу аспекти од тоа каков звук ќе има звучникот, но на крај повторно одлучува увото.
Препорака: за звучници да се издвојат повеќе пари отколку за засилувачот.
Владимир Филевски