Според планот за Зелена транзиција и целите за климатска неутралност до 2050 година, употребата на природен гас треба максимално да се намали и замени со почисти енергетски решенија. Еве ги главните алтернативи за греење на домаќинствата во иднина:

1. Топлификациска мрежа со обновливи извори

Најдобро решение за урбани средини со висока густина на население. Топлификациските системи можат да работат со:

• Отпадна топлина од индустриски процеси – рециклирање на вишокот топлина од фабрики. Тука привремено спаѓаат и когенеративните гасни електрични централи.

• Биомаса – согорување на дрвени пелети или остатоци од земјоделство, како и мискантус (енергетска трска) и чичока (див компир / зимски јаболка) одгледувани на пепелишта и јаловишта од рудниците на термоцентралите на јаглен.

• Геотермална енергија – користење на природна топлина од земјата.

• Соларни термални централи – користење на сончева енергија за загревање на вода.

Предност: Централно регулирање на цените и ниски емисии.

Недостаток: Високи почетни инвестиции за мрежата.

2. Топлински пумпи (воздух-вода, земја-вода, вода-вода)

Најдобро решение за индивидуални куќи и станови со добра изолација. Топлинските пумпи се енергетски ефикасни уреди што извлекуваат топлина од воздухот, почвата или водата од пониска температура и ја претвораат во топлинска енергија за греење на повисока температура.

Предност: Висока ефикасност (COP 3–5: за 1 kWh електрична енергија добивате 3–5 kWh топлинска).

Недостаток: Висока почетна цена и потреба од електрична енергија.

Ако електричната енергија доаѓа од обновливи извори, овој систем е целосно јаглеродно неутрален.

3. Соларно термално греење

Како дополнителен систем за региони со многу сончеви денови. Соларните колектори загреваат вода директно од сончевото зрачење и можат да се комбинираат со други системи (топлинска пумпа, биомаса).

Предност: Речиси нулти оперативни трошоци.

Недостаток: Потреба од резервоар за складирање топла вода за ноќните и облачни периоди.

4. Електрично греење со обновлива енергија

За станови и помали куќи со одлична термоизолација. Електричните радијатори, подно греење или инфрацрвени панели можат да работат на струја од обновливи извори (сончеви панели, ветерни централи, со обезбедено складирање на електричната енергија). Уште подобро е ако се користат клима уреди.

Предност: Нема емисии и ниски почетни трошоци.

Недостаток: Високи оперативни трошоци ако не се користи евтина или домашно произведена електрична енергија или ако не се користат клима уреди.

5. Водород како гориво (засега само како концепт)

Потенцијална замена за постоечките гасоводни мрежи. Ако природниот гас биде заменет со зелен водород (произведен со електролиза од обновливи извори), дел од постоечката инфраструктура би можела да се искористи.

Предност: Висока густина на енергија и компатибилност со гасните инсталации.

Недостаток: Моментално е скап за производство и складирање, со мали изгледи дека наскоро значително ќе поевтини

6. Отпадна топлина од нуклеарни централи

Потенцијална замена за когенеративните термоцентрали

Предности:
• Екстремно ефикасно – наместо да се фрла енергијата, таа се искористува.
• Јаглеродно неутрално – нема согорување на фосилни горива.
• Стабилно и сигурно – нуклеарните централи работат 24/7, што обезбедува континуирано греење.
• Елиминирана зависност од гас и јаглен – градовите што користат ваква топлина немаат потреба од фосилни горива.

Недостатоци:
• Потребна е нова топлификациска инфраструктура, што е скапа инвестиција.
• Безбедносни регулативи – иако топлината не доаѓа директно од радиоактивни процеси, потребни се строги стандарди.
• Локација на електраните – ако нуклеарната централа е далеку од градовите, транспортот на топлината станува сложен.

Што е најдобрата опција?

Во урбани средини – топлификациски мрежи со отпадна топлина од индустрија или електрични централи, биомаса и геотермална енергија

Во приградски и рурални средини – топлински пумпи комбинирани со соларни панели и акумулатори (топлински или електрични)

Во помали станови – електрично греење и клима уреди напојувани со обновлива енергија

Долгорочно – водород, отпадна топлина од нуклеарни централи или нови технологии што во иднина ќе станат поекономични

Во секој случај, греењето со фосилни горива во поразвиените земји во следните 25 години постепено ќе биде сосема напуштено. Главните причини за ова се:

1. Политиките за декарбонизација.
Имено, ЕУ има цел до 2050 година да биде климатски неутрална, што значи елиминација на јагленот, нафтата и природниот гас. Во некои земји веќе има забрани. Холандија воведе забрана за нови гасни приклучоци од 2018 година. Германија – постепено укинување на гасните котли до 2045 година. Франција и Велика Британија воведоа забрана за нови гасни котли од 2030-тите.

2. Пад на цените на обновливите технологии
Топлинските пумпи стануваат подостапни и многу земји даваат субвенции за нив. Соларната енергија и батериите стануваат поевтини, овозможувајќи повеќе домаќинства да произведуваат сопствена електрична енергија. Биомасата (пелетите) и централизираните системи на обновливи извори (геотермално и соларно термално греење) се развиваат брзо.

3. Намалување на достапноста на фосилните горива
Производството на природен гас ќе опаѓа, а цените ќе стануваат нестабилни. Мазутот и нафтата за греење веќе исчезнува во многу земји. Јагленот веќе е речиси целосно исфрлен за домашна употреба во Европа.

4. Здравствени и еколошки причини
Греењето на нафта, јаглен и дрво создава загадување (PM 2,5 честички, CO₂, NOₓ). Во урбаните средини, законот ги ограничува старите котли и печки.

Дали фосилните горива ќе исчезнат целосно?

Во развиените земји, да – ќе бидат заменети со топлински пумпи, електрично греење и обновливи извори. Во руралните и посиромашни региони, процесот ќе трае подолго, бидејќи многу луѓе сè уште зависат од мазут, гас и огревно дрво. Но генерално, греењето со фосилни горива ќе стане минато до 2050 година, барем во технолошки напредните земји.

Да заклучиме – додека Европа и развиениот свет постепено ги напуштаат фосилните горива, вклучувајќи го и природниот гас, нашите власти најавуваат изградба на нови когенеративни гасни централи, со еден особено штетен економски момент – препуштање на овој профитабилен бизнис на странски приватни компании, наместо од него да профитира државата.

Гасот може по исклучок да се користи за замена на мазутот во постоечките топлани во Скопје, но да се избегнува за нови топлани. Постоечките би продолжиле со работа до 2050 година. Што се однесува до когенеративните гасни централи, тие можат да претставуваат само привремено и преодно решение, но не треба да бидат нашата иднина. Во секој случај државата, а не странска приватна компанија би требало да инвестира во овие енергетски капацитети.

Накратко кажано, се работи за задоцнето, застарено, нееколошко, нездраво и климатски неприфатливо решение, кое не нуди самоодржливост, обновливост и долгорочност. Не се вели случајно: „Ако не знаеш што е добро, види што прават поуспешните.“ Успешните пак на големо градат обновливи извори и се подготвуваат за градба на нови нуклеарни централи.