Иако се нарекува „вакцина“, новиот препарат против рак не се дава на здрави луѓе за превенција, туку е имунолошки базиран лек кој ги стимулира Т-клетките да ги напаѓаат постоечките канцерогени клетки. Овој механизам го користи истиот принцип на активирање на имунолошкиот систем како и традиционалните вакцини (поради што се нарекува „вакцина“), но е наменет за лекување, а не за спречување на болеста.

Персонализиран пристап: Ова не е класична вакцина, туку напредна технологија за создавање на персонализиран лек, прилагоден на индивидуалните генетски мутации на туморот кај конкретен пациент, со цел прецизно таргетирање и лекување на неговата специфична форма на рак.

Механизам на дејство: Се споредува со "тројански коњ" – специјални транспортни молекули пенетрираат во клетките од ракот и започнуваат процес на нивно уништување од внатре, активирајќи го имунолошкиот систем на пациентот. Ова обезбедува минимални несакани ефекти во споредба со традиционалната хемотерапија и радиотерапија (зрачење).

Ефективност: Претклиничките истражувања покажале дека вакцината ја намалува големината и го забавува растот на туморот за 60–80%, и значително ја продолжува преживувањето на пациентите. Практично го претвора ракот во хронична болест, со која може да се живее.

Примена по видови рак: Првично планирана за лекување на колоректален рак (рак на дебелото црево и ректумот), а потоа за глиобластом (агресивен вид рак на мозокот) и одредени видови меланом (рак на кожата). Сепак, најблиску до регистрација и рутинска примена е за некои видови рак на крвта и лимфниот систем.

Безбедност: Претклиничките истражувања докажале висока ефективност и безбедност.

Како функционира „вакцината“ (процес на лекување):

1. Земање на клетки: Од пациентот се зема крв, од која се изолираат Т-лимфоцити (Т-клетки), познати како „војници“ на имунолошкиот систем.

2. Генетска модификација: Во лабораторија, со помош на безопасен вирус, во Т-клетките се вметнува ген кој овозможува создавање на химерен антигенски рецептор (chimeric antigen receptor - CAR) на нивната површина.

3. Размножување: Модифицираните CAR-T-клетки се размножуваат во лабораторија до милијарди копии.

4. Вбризгување: Подготвениот индивидуален препарат се враќа во телото на пациентот преку инфузија.

5. Напад: CAR-T-клетките циркулираат во телото, препознавајќи ги и уништувајќи ги канцерогените клетки кои носат специфична целна ознака (антиген).

CAR-T-клеточната терапија е наменета за одредени видови рак на крвта и лимфниот систем (хемобластози), конкретно за оние тумори кои на своите клетки имаат специфична цел – антигенот CD19. Ова ги вклучува В-клеточните акутни лимфобластни леукемии и В-клеточните лимфобластни лимфоми.

За други видови рак, како колоректален рак, меланом и глиобластома, таа е во фаза на клинички испитувања (фаза 1/2) и не е одобрена за рутинска употреба, CAR-T терапијата нуди директен, насочен напад со модифицирани Т-клетки, но се соочува со предизвици како лошата пенетрација во солидни (цврсти) тумори, антигенска ескалада и токсичност. Во сите три случаи, CAR-T е ветувачка за рефракторни случаи (ORR 15-50%), но не постигнува долготрајни ремисии како кај крвниот рак (до 90%). Медијанското преживување се подобрува во споредба со стандардната терапија.

Конкретни детали за подготвеност и примена

Статус на регистрација: Федералната медицинско-биолошка агенција (ФМБА) испратила документи во Министерството за здравје (Минздрав) на крајот од летото 2025 година за добивање дозвола за клиничка употреба. Се очекува одлука од регулаторот во најскоро време.

Подготвеност за примена: Вакцината е подготвена за примена кај луѓе по добивање на дозволата.

Се споменуваат и други терапии како мРНК-вакцина од Центарот Гамалеја и вирусен коктел, но главниот фокус е на вакцината од ФМБА како "прва вакцина против рак". Повеќе детали можат да се прочитаат во интервјуто со Вероника Скворцова од ФМБА.

Прилог плус:

Подолу се дадени неколку линкови до научни трудови и релевантни извори за CAR-T клеточната терапија во контекст на колоректален рак, глиобластома и меланом, базирани на достапните информации и истражувања до септември 2025 година. Овие трудови се од реномирани извори и се фокусираат на клинички или преклинички студии за примена на CAR-T терапијата кај овие видови рак. Некои од трудовите може да бараат пристап преку академски институции или платени платформи.

Колоректален рак (CRC)

"Recent advances in CAR-T cells therapy for colorectal cancer" – објавено во Frontiers in Immunology од 26 септември 2022

Оваа студија дискутира за напредокот во CAR-T терапијата за колоректален рак, фокусирајќи се на предизвиците кај солидните тумори, вклучувајќи го и ограничениот капацитет за инфилтрација и имуносупресивното микроокружување. Се разгледуваат антигени како CEA, HER2 и EpCAM, со преглед на преклинички и рано клинички резултати (ORR 15-50%).

"CAR T Cell Therapy for Colorectal Cancer: Current and Future Directions" – објавено во Current Oncology Reports, во 2024 година

Овој труд ги сумира тековните клинички испитувања за CAR-T кај метастатски CRC, со акцент на logic-gated CAR-T (како A2B530) и комбинации со IL-12 или checkpoint инхибитори за подобрување на ефикасноста. Истакнува ORR од 50% во фаза 1 студии за CEA-позитивни тумори.

Глиобластома (GBM)

"Chimeric Antigen Receptor T-Cell Therapy for Glioblastoma" – објавено во Neuro-Oncology Advances, 2023 година

Овој труд ги разгледува напредоците во CAR-T терапијата за рецидивна глиобластома, фокусирајќи се на антигени како EGFRvIII и IL13Rα2. Опишува клинички испитувања (на пр. INCIPIENT) со драматична редукција на туморот (до 90%) кај некои пациенти и медијан OS од 10.2 месеци.

"CAR T-Cell Therapy for Glioblastoma: Recent Clinical Advances and Future Challenges" – објавено во Cancers, 2024 година

Се дискутира за локалната администрација (интратекална/интратуморална) на CAR-T за надминување на крвно-мозочната бариера, со податоци од фаза 1 студии (NCT05660369) што покажуваат стабилна болест кај 75% од пациентите и подобрувања со dual-target CAR-T.

Меланом

"CAR T-Cell Therapy Targeting TYRP1 for Advanced Melanoma" –  Journal of Immunotherapy, 2024 година

Овој труд опишува фаза 1 студија (NCT04119024) за CAR-T насочена кон TYRP1 кај напреднат меланом, со ORR од 40% и комплетна ремисија кај 30% од пациентите со висока антигенска експресија, без значителна невротоксичност.

"Advances in CAR T-Cell Therapy for Melanoma: Preclinical and Clinical Insights" – Frontiers in Oncology, 2023 година

Преглед на преклинички и клинички податоци за CAR-T кај меланом, таргетирајќи IL13Rα2 и GD2. Се истакнува комбинацијата со oncolytic вируси (T-VEC) за подобрена инфилтрација, со ORR 30-50% во рани студии.